Tipping point: verzwakkende warme golfstroom kan leiden tot mini ijstijd

De Warme Golfstroom is een belangrijke oceaanstroming die warm water van de evenaar naar het noorden brengt en koud water van het noorden naar het zuiden. Deze stroming heeft een grote invloed op het klimaat in Europa en andere delen van de wereld. Maar wat gebeurt er als de Warme Golfstroom verzwakt door klimaatverandering? Kan dat leiden tot een mini-ijstijd?

Wat is de Warme Golfstroom en hoe werkt hij?
De Warme Golfstroom maakt deel uit van een wereldwijde transportband van oceaanwater. Deze circulatie wordt aangedreven door verschillen in temperatuur en zoutheidsgraad van het water. De Warme Golfstroom begint in de Golf van Mexico (vandaar de naam) en brengt water vanuit de subtropen (waar veel verdamping is en het water dus warm en zout) naar het noorden. Omdat het water van de Golfstroom zouter is dan het water in het noorden, wordt het zwaarder als het afkoelt in de winter. Het zinkt dan naar de diepte en stroomt terug naar het zuiden. Zo ontstaat een lus van warm water aan de oppervlakte en koud water in de diepte.

De Warme Golfstroom heeft een grote invloed op het klimaat, omdat hij warmte transporteert van de evenaar naar hogere breedtegraden. Dit zorgt ervoor dat Europa gemiddeld zo’n 5°C warmer is dan andere gebieden op dezelfde breedtegraad. De Warme Golfstroom beïnvloedt ook de luchtstromingen boven de oceaan, die op hun beurt weer invloed hebben op het weer, zoals neerslag, wind en stormen.

Hoe verzwakt klimaatverandering de Warme Golfstroom?
Klimaatverandering kan de Warme Golfstroom verzwakken door twee mechanismen: meer zoet water in het noorden (smeltend landijs vanaf Groenland) en minder afkoeling in het noorden.

Meer zoet water in het noorden komt door meer neerslag, meer smeltwater van gletsjers en ijskappen en minder zee-ijsvorming. Dit verlaagt de zoutheidsgraad van het oppervlaktewater, waardoor het minder zwaar wordt en minder makkelijk zinkt. Minder afkoeling in het noorden komt door de opwarming van de atmosfeer, die ervoor zorgt dat er minder warmteverlies is van het oceaanwater naar de lucht. Dit vermindert ook het temperatuurverschil tussen het water aan de oppervlakte en in de diepte, waardoor er minder drijfkracht is voor de circulatie.

Beide mechanismen verstoren dus het ‘sorteren’ van water op zoutheidsgraad en temperatuur, dat essentieel is voor het aandrijven van de Warme Golfstroom. Als gevolg daarvan kan de stroming afremmen of zelfs stilvallen.

Wat zijn de gevolgen van een afzwakkende Warme Golfstroom?
Een afzwakkende Warme Golfstroom kan gevolgen hebben voor zowel het regionale als het mondiale klimaat. Voor Europa betekent een afzwakkende Warme Golfstroom dat er minder warmte wordt aangevoerd vanuit de tropen. Dit kan leiden tot lagere temperaturen, vooral in de winter.

Hoeveel is de Warme Golfstroom verzwakt?
Een van de belangrijkste bevindingen is dat de warme golfstroom in de afgelopen duizend jaar niet zo zwak is geweest als nu. Volgens een studie van Ierse, Britse en Duitse klimaatwetenschappers is de stroming sinds het einde van de 19e eeuw geleidelijk afgenomen, met een versnelling in de tweede helft van de 20e eeuw. Sommige schattingen geven aan dat de stroming 15 tot 20 procent zwakker is geworden.

Ecodorp Boekel is ontworpen om klimaatbestendig te zijn tegen alle weersextremen, waaronder extreme kou en is klimaatpositief (er zit 808 ton CO2 opgeslagen in de 36 woningen). Het is dus wel mogelijk om te leven zonder het klimaat te veranderen!

Bronnen:
– Caesar, L., Rahmstorf, S., Robinson, A., Feulner, G., & Saba, V. (2018). Observed fingerprint of a weakening Atlantic Ocean overturning circulation. Nature, 556(7700), 191–196.
– Drijfhout, S., van Oldenborgh, G. J., & Cimatoribus, A. (2012). Is a decline of AMOC causing the warming hole above the North Atlantic in observed and modeled warming patterns? Journal of Climate, 25(24), 8373–8379.
– Rahmstorf, S., Box, J. E., Feulner, G., Mann, M. E., Robinson, A., Rutherford, S., & Schaffernicht, E. J. (2015). Exceptional twentieth-century slowdown in Atlantic Ocean overturning circulation. Nature Climate Change, 5(5), 475–480.
– NOS. (2021). Zwakste Golfstroom in 1000 jaar, ‘maar nog geen Day After Tomorrow’. Geraadpleegd op 11 april 2023, van