De Permacultuurprincipes

Door Maddy Harland

Oorspronkelijke publicatie in Permaculture Magazine editie 61.

In PM 60 schreef Maddy Harland over permacultuur ethiek. In dit artikel kijkt ze met een frisse blik naar de principes die aan de praktische toepassing van permacultuur ten grondslag liggen.

“De 12 permacultuur ontwerpprincipes zijn denkwerktuigen die, wanneer zij samen gebruikt worden, ons in staat stellen om creatief onze omgeving en ons gedrag te herontwerpen in een wereld met minder fossiele energie en hulpbronnen.
Deze principes zijn universeel, hoewel de manier hoe ze tot uitdrukking komen zeer verschillend zal zijn, afhankelijk van de plaats en situatie. Zij zijn toepasbaar op onze persoonlijke, economische, sociale en politieke reorganisatie zoals die geïllustreerd wordt in de permacultuur-bloem.
Het ethische fundament van permacultuur – zorg voor de aarde en mensen, en eerlijk delen – leidt het gebruik van deze denkwerktuigen en verzekert dat deze op passende wijze gebruikt worden.
Elk principe is een denkbeeldige deur die toegang biedt tot een complete denkwijze en geeft een andere invalshoek die op verschillende niveaus en toepassingsgebieden geïnterpreteerd kan worden.” David Holmgren

David Holmgren, de medeoprichter van permacultuur, herdefinieerde de permacultuur principes in zijn invloedrijke boek, Permaculture – Principles and Pathways Beyond Sustainability. Toen ik lezingen begon te geven over permacultuur voor uiteenlopend publiek, besloot ik om mijn eigen uitleg te schrijven en de principes niet alleen op moestuinontwerpen en boerderijen toe te passen maar ook op bedrijven, de maatschappij en cultuur. Ieder principe is voorzien van een spreekwoord uit het boek van David, gevolgd door mijn uitleg.

Observeer & integreer
“Schoonheid is in de ogen van de toeschouwer”

Dit element van stilte en observatie vormt voor mij de kern van de permacultuur ontwerpmethode. In een wereld van kant-en-klare make-overs, “fast-everything”, is het hebben van het vermogen om de seizoenen te observeren, het aanschouwen van de veranderende microklimaatzones op een stukje land, het begrijpen van hoe de patronen van weer en wind en reliëf invloed hebben op vorstgebieden en plantengroei, een mogelijkheid te beginnen met diepere aspecten van zorg voor de aarde te leren kennen. Het stelt ons ook meer in staat wijze besluiten te nemen over hoe we onze huizen ontwerpen of ecologisch renoveren en hoe we onze tuinen en boerderijen plannen.

Energie opvangen en bewaren
“Maak hooi als de zon schijnt”

Nauw verbonden aan observatie is de kunst van het opvangen van energie in een ontwerp, zodat we de noodzaak voor hulpbronnen van buitenaf minimaliseren. In een tuin gaat het om het voorkomen van het in de lente uitplanten van teer pootgoed op vorstgevoelige plekken. Of het benutten van de warmte van de zon door een broeikast of serre op de zuidzijde van een gebouw te plaatsen zodat we het groeiseizoen verlengen en het huis met passieve zonne-energie verwarmen. We proberen water, zonlicht, warmte, de bodem, biomassa en vruchtbaarheid vast te houden wanneer we maar kunnen om meer zelfstandig en veerkrachtig te worden.

Genereer een opbrengst
“Je kan niet werken op een lege maag”

Voedsel draagt voor wel een derde deel bij aan onze ecologische voetafdruk dus het is zinvol om zoveel te kweken als we maar kunnen, zelfs als het beperkt is tot wat smakelijke gekiemde graantjes in de vensterbank van een flat. Een permacultuurtuin is dus in de basis een eetbaar landschap met de juiste bloemen om nuttige insecten aan te trekken. Een gebouw is een potentiële warmteopslagplaats en een draagconstructie voor zonnepanelen. Maar het concept van “opbrengst” gaat niet alleen over duurzame energie of voedsel; opbrengst kan ook gaan over sociaal kapitaal. Voor de uitgever van Permaculture Magazine is het zien van mensen die hun leven verbeteren, maatschappelijke verbindingen aangaan en hun CO2 voetafdruk reduceren na het lezen van onze boeken en tijdschriften de ultieme positieve opbrengst.

Pas zelf-regulatie toe & accepteer terugkoppeling
“De zonden van de vaders treffen de kinderen van de zevende generatie”

Wanneer we fossiele brandstoffen verbranden laten we CO2 in de atmosfeer ontsnappen, die warmte vasthoudt en de temperatuur laat stijgen. Dit veroorzaakt het smelten van ijs wat leidt tot het verlies van reflecterende oppervlakken hetgeen weer leidt tot meer absorptie van zonlicht en nog hogere temperaturen. We moeten de verantwoordelijkheid voor ons handelen accepteren.

Gebruik & waardeer vernieuwbare bronnen & diensten
“Laat de natuur op haar beloop”

Waar mogelijk gebruikt permacultuur bronnen die vernieuwbaar zijn. Dit geldt natuurlijk voor energie maar ook voor ecologisch bouwen, hakhout, bodemconservatie en het planten van meerjarige eetbare gewassen alsmede éénjarige met het zelf winnen van zaden. De gevaren van het afhankelijk zijn van niet hernieuwbare bronnen, technologische oplossingen en gespeculeer met geld zijn duidelijker dan ooit tevoren.

Produceer geen afval
“Wie wat bewaard die heeft wat. Voorkomen is beter dan genezen”

In de UK gooien we per huishouden het equivalent van 24 zakken suiker per week weg: 14,1 Kg. Dat is 29 miljoen ton, waarvan 55% huishoudelijk afval, per jaar. Ik heb een favoriet gezegde dat de stortplaats van vandaag de “mijn” van morgen is. Bij PM hebben we geen afvalophaaldienst en ons bedrijf is ontworpen met permacultuur principes. We hergebruiken en recyclen alle mogelijke materialen; papier, karton, textiel, glas en composteren al het organisch materiaal, van keukenafval tot versnipperd papier. Het compost hiervan wordt gebruikt in de containertuin buiten ons kantoor en dienst als een medium om planten te kweken voor andere projecten van het duurzaamheidscentrum.

Ontwerp vanuit patronen naar de details
“Door het bos de bomen niet zien”

Toen Tim Harland en ik ons huis en tuin ontwierpen lazen we zoveel we maar konden over permacultuurontwerp, voedselbostuin, vernieuwbare energie, eco-architectuur en eco-renovatie. We hebben een jaar besteedt aan het observeren van het land voordat we gingen planten en planden hoe we zo goed mogelijk van ons huis een gelukkige en energiezuinige leefruimte konden maken. We observeerden de seizoenen, variaties in het klimaat, het weer, de samenstelling van de bodem, terreinvariaties en de menselijke activiteiten van ons gezin. We hielden rekening met de randzone tussen huis en tuin en hoe we deze zowel esthetisch en productief zouden kunnen maken in termen van voedselgewassen en energieopvang. Met andere woorden we begonnen met het grote plaatje, het patroon van wat duurzaam leven zou kunnen zijn, met voorbeelden van andere plaatsen en toen verfijnden we onze ontdekkingstocht tot het niveau wat geschikt was voor onze locatie. We hebben geen boodschappenlijstje gemaakt van losstaande items of projecten en geprobeerd die in een stoofpotje van iets wat “groen” zou kunnen heten te proppen.

Integreer in plaats van alles apart
“Vele handen maken licht werk”

In onze cultuur hebben we de neiging om moestuinen en bloementuinen van elkaar te scheiden en gebruiken we scherpe randen in het ontwerp van onze ruimten. Uit de combinatieteelt weten we echter dat hoe meer de boomgaard en de weide met wilde bloemen of de groentetuin en bloemen zijn geïntegreerd, hoe minder ziektes er voorkomen door de nuttige insecten die zo aangetrokken worden. Hetzelfde geldt voor mensen. Culturele verscheidenheid geeft een robuuste en vruchtbare cultuur terwijl een onbuigzame monocultuur van politiek en religie tot steriliteit kan leiden en zelfs tot sociale en politieke onderdrukking.

Gebruik kleine en langzame oplossingen
“Hoe groter ze zijn, hoe harder ze vallen”

De maatschappij van vandaag is afhankelijk van enorme hoeveelheden fossiele brandstof terwijl de biosfeer overbelast is door haar uitstoot. Hoe eenvoudiger en makkelijk herstelbaar onze techniek en aanvoerlijnen zijn, hoe robuuster het systeem. Dit principe gaat over het gebruik van handgereedschap, gepaste technologie die eenvoudig gerepareerd kan worden en over decentralisatie. Op het ogenblik hebben we een “just in time” aanvoerlijn naar de supermarkt. Als de brandstoftoevoer onderbroken wordt, raken de schappen in de supermarkt in een angstwekkend hoog tempo leeg. Het is beter om veerkracht in onze systemen in te bouwen door onze essentiële behoeften zoveel mogelijk in de nabijheid te plaatsen en gepaste technologie te gebruiken die we zelf kunnen repareren.

Gebruik & waardeer diversiteit
“Niet al je eieren onder één kip leggen”

Biologische verscheidenheid schept gezonde ecosystemen. Diversiteit in gewassen, energiebronnen en werk geven meer duurzaamheid. Het waarderen van de verschillen tussen mensen geeft een meer vreedzame en gelijkwaardige samenleving. Conflicten en oorlogen zijn de grootste bedreiging van duurzame ontwikkeling.

Gebruik randen & waardeer het marginale
“Denk niet dat je op het juiste pad bent omdat het platgetreden is”

Voorbeelden van randen in de natuur zijn: waar de bomen en struikgewassen overgaan in het open veld en lucht en zonlicht een overvloed van bloemenpracht mogelijk maken, de vruchtbare riviermondingen met een overvloed aan ongewervelde dieren, vissen en vogelleven, de rivieroevers waar vruchtbaar rivierslib neerslaat bij vloed of hoog water wat een bonte verzameling plantensoorten geeft, waar de vlaktes aan het water grenzen en overstromingen vruchtbare grond afzetten. Een rand in de natuur leidt tot een toename van diversiteit door het toenemen van de relaties tussen de elementen: aarde, lucht, vuur (zon) en water. Dit fenomeen vergroot de kansen voor leven in al zijn fantastische en vruchtbare verschijningsvormen. In de menselijke samenleving is een rand daar waar verschillende culturen elkaar ontmoeten. Het is de plaats waar de vrije denkers en de zogenaamde alternatieven gedijen, waar nieuwe ideeën een kans krijgen te ontwikkelen en waar tijdloze wijsheid het respect krijgt wat het verdient. Randen worden onderdrukt in ondemocratische staten en landen die vereisen dat men trouw is aan één enkele godsdienst.

Gebruik & reageer creatief op toeval
“Een visie is niet zien hoe de dingen zijn maar hoe ze zullen zijn”

In de natuur is er het proces van successie. De naakte bodem wordt gekoloniseerd door onkruid die op hun beurt overwoekerd raken door bramen. Dan komen pionierbomen zoals de zilverberk, els en gaspeldoorn die de bodem stabiliseren. De laatste twee binden stikstof om een omgeving te creëren waar in een gematigd klimaat langzaam groeiende soorten als eik, beuk en taxus kunnen groeien. Maar de natuur is dynamisch en het proces van successie kan onderbroken worden door dieren die aan de bomen knabbelen of stormen die bomen vellen en zo openingen maken en het klimaat minder geschikt kunnen maken voor bepaalde climaxsoorten zoals eik en beuk. De uitdaging voor een permacultuur ontwerper is te begrijpen hoe al deze factoren in een landschap of een bepaald stuk land op elkaar ingrijpen en het ontwerp hierop af te stemmen. Het is zinloos een hakhoutbos in orde te brengen zonder een hek tegen herten te plaatsen of een boom te planten als deze na tien jaar een zonnepaneel overschaduwd. We moeten ook rekening houden met de invloed van klimaatverandering op onze landbouw, met hogere temperaturen in de zomer, meer neerslag in de winter en de lente, en heftigere stormen met hogere windsnelheden. Warmere zomers maken het kweken van druiven mogelijk op zuidwaarts gerichte, kalkrijke gronden. Ze maken ook de eik minder levensvatbaar in het zuiden (van Engeland). Wat gaan we nu planten en hoe ontwerpen we onze veerkrachtige nederzettingen? Een voorbeeld is het aanleggen van houtwallen rond akkers en rond huizen en het vermijden van bouwen in overstromingsgebieden. Het principe gaat echter verder dan dit. Het nodigt uit ons een toekomstige wereld voor te stellen zonder goedkope olie en een wereld die noodzakelijkerwijs zijn CO2 uitstoot drastisch reduceert. Door deze voorstelling te maken zetten we de eerste stap om deze wereld te scheppen. We hebben als basis de ethische uitgangspunten van permacultuur – zorg voor de aarde en mensen, en eerlijke delen – en de principes stellen ons in staat bewust te plannen en te handelen. De mens kan of de vernietiger of de zelfverkozen rentmeester van de planeet zijn. We hebben het vermogen om onze ethiek in daden om te zetten, letterlijk de daad bij het woord voegen. Met het permacultuurontwerpproces creëren we het potentieel voor een krachtige, heilzame relatie met de aarde. We kunnen de rentmeesters van de aarde worden als we een openheid en bescheidenheid handhaven om de natuur te accepteren als de machtigste en wijste leraar. Wat een cultuur zouden we kunnen bouwen als we deze twee denkbeelden als basis van onze beschaving zouden hebben! Ik geloof dat wanneer we ontwaken als menselijk wezen en ons bewustzijn groeit, we het ontwerpen van ons eigen privé-paradijs de rug toekeren en ons meer aan de rest van de mensheid en de biosfeer gaan toewijden. We kunnen immers geen ecologische arken bouwen in een wereld die ten onder gaat. We zijn deel van een samenhangend ecosysteem. In ecologie is er geen “wij”en “zij”. Permacultuur gaat over lage emissies, eco-vriendelijk, zelfs in overvloed leven. Het is ook een ontwerpsysteem en ethische basis voor mensen die niet alleen hun eigen leven en dat van de mensen rondom zich heen een andere vorm willen geven, maar ook een rol willen spelen in het tot leven wekken van een ecologisch uitgebalanceerde wereld met meer vriendelijkheid en gelijkwaardigheid. Dat is onze uitdaging.

Meer informatie:
“Earth Care Manual” door Patrick Whitefield, prijs £39,95, verkrijgbaar bij The Green Shopping Catalog: www,green-shopping.co.uk

Bron: Permaculture Magazine, nummer 61
Auteur: Maddy Harland, Copyright 2009
www.permaculture-magazine.co.uk
www.permaculture-magazine.nl