Kenmerken
De gewone dwergvleermuis weegt 4-9 g en is met een vleugelspanwijdte van 180-250 mm, samen met de 2 andere soorten dwergvleermuizen die in Vlaanderen voorkomen, de kleinste van onze inheemse vleermuissoorten. Een duidelijk kenmerk is de bruine vacht en donkere kop, kleine oortjes en een korte, afgeronde tragus. In vergelijking met de meeste andere soorten vleermuizen hebben dwergvleermuizen vrij smalle vleugels in verhouding tot hun grootte. Hierdoor kunnen ze zowel langzaam als vrij snel en behendig vliegen.
Ecologie
Jachtbiotoop en voedselkeuze
Ondanks de lagere insectendichtheden dan in open ruimten, gaat hun voorkeur wat betreft jachtgebieden uit naar bosranden, houtkanten en bossen. Dit zou te maken hebben met het feit dat predators (o.a. uilen) hen minder opmerken als ze jagen langsheen bossen.
Onderzoek in Engeland toonde aan dat gewone dwergvleermuizen tijdens de kraamperiode geen voorkeur voor bepaalde insectenfamilies of -orden hebben. Tijdens het onderzoek aten ze vooral muggen, dansmuggen en schietmotten; deze prooien waren ook verreweg het meest voorhanden.Verder stonden haften, gaasvliegen en nachtvlinders op het menu. In een Zwitsers onderzoek bleek het hoofdvoedsel vooral uit nachtvlinders te bestaan. Ook in het najaar zijn dwergvleermuizen opportunistische jagers. Men constateerde dat ze vooral jaagden op eender welke insecten van 1 tot 12 mm die op dat moment het talrijkst aanwezig waren.
Dwergvleermuizen verkiezen dus die biotopen waar dichtheden van insecten hoog zijn, zoals boven water, langs bosranden, in tuinen en parken en rondom straatverlichting. Bij voorkeur jagen ze tussen 2,5 en 4,5 m boven de grond. Het is een soort die zich sterk aanpast aan de omgeving. Afhankelijk van het biotoop kunnen tot 20 vangstpogingen per minuut ondernomen worden.
Zomerverblijven
Gewone dwergvleermuizen zijn voor hun verblijfplaatsen sterk aan de menselijke omgeving gebonden. Kraamkolonies worden hoofdzakelijk in gebouwen gevormd, meestal in de spouwmuur of onder houten dakbedekking. Mannetjes kunnen aangetroffen worden achter vensterluiken, in spouwmuren, onder dakgoten en eveneens in holle bomen. Uit het opvolgen van klachten rond vleermuizen, en met name dwergvleermuizen, blijkt duidelijk dat deze dieren niet over een enkele maar over diverse verblijfplaatsen beschikken. Weliswaar zijn ze gedurende jaren trouw aan deze groep van verblijfplaatsen. Deze verblijfplaatsen kunnen kolonies herbergen van enkele tot meerdere honderden vrouwtjes.
Kraamkolonies bevinden zich vaak in gebouwen met een donkere dakbedekking. Hierbij blijkt dat de daken zo gesitueerd zijn dat ze voor het grootste deel van de dag door de zon beschenen worden, wat voor een gunstig microklimaat kan zorgen. Zwarte dakbedekking geeft zijn warmte traag af, waardoor er ‘s nachts toch nog een stabiele temperatuur heerst in de kolonie, wat uiteraard de achtergelaten jongen ten goede komt.
De mannetjes nemen in het najaar ook vleermuiskasten in gebruik.
Uitvlieggedrag en vliegroutes
Dwergvleermuizen vliegen vrij vroeg uit, ongeveer 5 tot 20 min. na zonsondergang. Uit onderzoek in Engeland bleek dat in de maanden april en mei in kolonies met zowel mannetjes als vrouwtjes, mannelijke dieren vroeger uitvlogen dan de vrouwtjes. Een verklaring hiervoor werd niet gevonden; misschien gaan mannetjes verder jagen dan vrouwtjes, die in deze periode van het jaar hoogdrachtig zijn. Ongeveer een half uur voor zonsopgang komen ze terug, waarbij zwermgedrag voor de uitvliegopening kan waargenomen worden. Soms jagen dwergvleermuizen ook overdag.
Wanneer jonge dieren aanwezig zijn in de kraamkolonie, hebben de vrouwtjes 2 jachtperioden per nacht; daartussen worden de jongen gezoogd. Gewone dwergvleermuizen jagen 1-2 km van hun verblijfplaats.
Winterverblijven
Opvallend is dat er van de gewone dwergvleermuis, die als een van de meest algemene soorten in Europa wordt beschouwd, weinig gegevens voorhanden zijn over de winterverblijfplaatsen. Dit komt doordat de soort in gebouwen overwintert op ontoegankelijke plaatsen voor onderzoekers. Vooral in Oost- Europa (Tsjechie, Slowakije en Polen), maar ook in Nederland en Wallonie zijn er wel grotere groepen, tot enkele duizenden vleermuizen, aangetroffen in grotten. In Wallonie is een leisteengroeve bekend waar honderden dieren overwinterend werden aangetroffen, en waar ze in smalle nissen in het plafond wegkruipen. Onderzoekers in het buitenland verwijzen verder ook naar winterverblijfplaatsen in huizen, kerken en ondergrondse gangenstelsels. In het najaar kunnen in allerlei gebouwen, ook in gewone huizen, plots echte invasies van grote groepen (tot 600 dieren op hetzelfde moment) optreden. De reden voor dit plotse gedrag is voorlopig onbekend, maar mogelijk heeft het te maken met het verkennen van geschikte winterverblijfplaatsen. Uit buitenlands onderzoek blijkt dat gewone dwergvleermuizen gedurende het ganse jaar deze winterverblijfplaatsen bezoeken, met specifiek zwermgedrag vanaf eind juli tot eind september. In het begin gaat het hoofdzakelijk om mannetjes, later ook vrouwtjes en nog later ook jonge dieren. Tijdens het onderzoek bleek alvast dat het zwermgedrag geen enkele functie heeft bij het paargedrag, in tegenstelling tot de algemeen aanvaarde hypothese (die ook voor vele andere soorten aangenomen wordt). In oktober treedt een rustperiode van ongeveer 4 weken op en vanaf begin november tot half december komen de dieren aan voor hun winterslaap.
Voortplanting en overleving
Op het einde van de winter (eind maart) verlaten de dieren hun winterverblijfplaatsen en verblijven dan in gemengde groepen. Vanaf mei verlaten de vrouwtjes deze plaatsen om in echte kraamkolonies de jongen te werpen. Mannetjes worden uit de kraamkolonies geweerd. Eind mei-begin juni worden de jongen geboren. In onze streken hebben de vrouwtjes meestal 1 jong; meer naar het oosten neemt de kans op tweelingen toe. De jongen zijn na 4-8 weken vliegvlug. Afhankelijk van de weersomstandigheden in het voorjaar kunnen vrouwtjes in torpor gaan, waardoor de groei van de jongen wordt geremd. Vanaf eind juli vallen de kraamkolonies uiteen, verspreiden de vrouwtjes zich en gaan op zoek naar het gezelschap van baltsende mannetjes. Die nemen al tijdens de kraamperiode vaste territoria in van ongeveer 1 ha en verdedigen hun territorium hevig tegen andere indringers wanneer de paartijd aanbreekt. Het doel is zoveel mogelijk vrouwtjes te lokken voor de paring (haremvorming). De grootste harems zijn gevormd tegen eind augustus. Op een frequentie van ongeveer 18 kHz kan men de sociale roepen van de mannetjes dan duidelijk horen. Tijdens deze periode verliezen de mannetjes heel wat van hun lichaamsgewicht (tot 13 %), terwijl men bij de vrouwtjes in dezelfde periode een toename van het lichaamsgewicht vaststelt. Dit resulteert in een lagere overlevingskans voor de mannetjes dan voor de vrouwtjes. Gedurende deze periode zijn de vrouwtjes op diverse tijdstippen seksueel ontvankelijk voor de mannetjes. Gemiddeld bestaat een harem uit 1 mannetje en 3 vrouwtjes; andere studies hebben het over 1 mannetje met tot 10 vrouwtjes. De gemiddelde leeftijd is 4 jaar (max. 16 jaar).
Migratie
Hierover is zeer weinig bekend; algemeen wordt aangenomen dat het in West- Europa om standpopulaties gaat. In Oost-Europa is er wel sprake van trekbewegingen.
Verspreiding
Zie kaart
De tekst van dit artikel is grotendeels gehaald uit waarneming.nl. Lees hier het hele artikel…
Links:
https://waarneming.nl/species/387/
https://www.natuurfotografie.nl/soortbeschrijving/gewone-dwergvleermuis/
https://vroegevogels.bnnvara.nl/nieuws/drinkende-gewone-dwergvleermuis
http://www.vleermuiskasten.nl/gewonedwergvleermuis
http://www.vleermuizeninbrabant.nl/vleermuizen/gewone-dwergvleermuis
https://www.zoogdiervereniging.nl/gewone-dwergvleermuizen-op-de-vuist
https://www.vivara.nl/zoogdieren/gewone-dwergvleermuis
https://www.vleermuizenindestad.nl/gewone-dwergvleermuis
https://nl.wikipedia.org/wiki/Gewone_dwergvleermuis
http://www.vleermuis.net/vleermuis-soorten/gewone-dwergvleermuis
